Er is leven na de groei – Hoe kan één kernmaatregel zorgen voor een gelukkiger Nederland binnen de draagkracht van de aarde?
In de week van de Circulaire Economie presenteerde Paul Schenderling een nieuw perspectief voor groene groei.
Schenderling is oprichter en programmaleider van Postgroei Nederland, een netwerk van deskundigen uit 11 verschillende politieke partijen. Namens deze denktank schreef hij in 2022 het boek ‘Er is leven na de groei’.
Genoeg reden dus om het boek te lezen.
Wat heeft groene groei ons gebracht?
Het idee van groene groei is om groei alleen toe te staan als dit hand in hand gaat met verduurzaming van de economie. Het heeft ons de afgelopen 40 jaar gebracht waar we nu staan. Het landgebruik, watergebruik, energieverbruik en de uitstoot van broeikasgassen zijn wereldwijd gestegen, in gelijke tred met de groei van de wereldeconomie.
De oorzaak hiervoor is dat economische groei telkens een deel van de milieuwinst ongedaan maakt. Proberen om tegelijk te vergroenen en te groeien is dweilen met de kraan open. Als bedrijven met nieuwe vergroeningstechnieken vervolgens de prijzen verlagen, zal de consumptie groter worden en wordt de milieuwinst ongedaan gemaakt.
Bij een opwarming van 3 tot 4 graden zal het leefgebied van maar liefst 3,5 miljard mensen tot 2070 onbewoonbaar raken.
Afremmen van productie of consumptie?
Sinds de jaren 60 consumeren we 5 keer meer, terwijl we niet gelukkiger zijn geworden.
Het huidige milieu- en klimaatbeleid richt zich vooral op de productiekant van de economie, op de bedrijven dus. Denk aan de CO2-heffing en de CSRD-wetgeving.
De consumptiekant van de economie -het gedrag van ons allemaal- blijft op dit moment vrijwel volledig buiten schot. De grote ecologische problemen van de wereld zijn echter rechtstreeks gerelateerd aan ons consumptiegedrag. Een gemiddelde Nederlander gebruikt namelijk het equivalent van 3,5 aardbol. Door deze overconsumptie raakt de aarde uitgeput.
In het laatste klimaatrapport van het IPCC wordt ook nadrukkelijk aandacht gevraagd voor beleid dat zich richt op de consumptiekant van de economie in plaats van alleen aan de productiekant.
Kernmaatregel
De kernmaatregel die Schenderling c.s. voorstellen vindt zijn oorsprong bij de Franse econoom Thomas Piketty. Piketty ziet belastingen als de voornaamste manier om de scherpe randen van het kapitalisme af te vijlen, zoals het beteugelen van onze grenzeloze verspilling.
De kernmaatregel is een milieubelasting op consumptie en het gelijktijdig verlagen van de inkomstenbelasting. De milieubelasting kan in eerste instantie gebaseerd zijn op CO2-uitstoot en uitgebreid worden naar water, materialen en land en andere vormen van milieu-impact. Hiermee wordt consumeren duurder en wordt werken beter beloond.
Het voorstel is een milieumaatregel en sociale maatregel in één. Belangrijk, want een milieumaatregel die geen rekening houdt met de sociale gevolgen, is onhoudbaar omdat er geen draagvlak voor is. Een sociale maatregel die geen rekening houdt met het milieu is eveneens onhoudbaar, omdat het de draagkracht van de aarde overstijgt.
De kernmaatregel zal ervoor zorgen dat voor 90 procent van de mensen de CO2-heffing gecompenseerd wordt door verlaging van de inkomstenbelasting. Dit geldt echter niet voor de rijkste 10 procent, wat voor die groep een stimulans kan zijn om de CO2-uitstoot te verminderen.
Een voorwaarde is dat de CO2-uitstoot van consumptiegoederen inzichtelijk is. Banken laten dat al zien op je rekeningafschrift. En zo is True Price de eerste methode die de economische-, milieu- en sociale effecten van producten in kaart brengt. Denk hierbij aan CO2 uitstoot, energie-, water- en landgebruik, maar ook onderbetaling van mensen, kinderarbeid en de gezondheid van werknemers in de keten. Ook zijn er al voorstellen gedaan om de milieu-impact van producten verplicht te vermelden bij de productinformatie. Zo worden er vanaf 2023 gefaseerd Europese Digital Product Passports (DPP’s) ingevoerd voor producten zoals consumentenelektronica, ICT, kleding, meubels en halffabrikaten met een hoge milieu-impact zoals staal en cement.
Het belastingstelsel in Nederland is degressief. De armste 50% betaalt 55% belasting (inkomstenbelasting, BTW). De middeninkomens betalen 40%, de rijkste 10% betaalt maar 36%.
Ontgroei of postgroei?
Ontgroei en postgroei zijn beide gericht op een absolute afname van de milieu-impact per persoon. Ook hebben ontgroei en postgroei beide aandacht voor een eerlijke transitie, het verminderen van ongelijkheid en het bevorderen van het welzijn van mensen.
Het voornaamste verschil tussen ontgroei en postgroei is de communicatie. Ontgroei legt meer nadruk op het verminderen van productie, consumptie en ongelijkheid. Postgroei legt meer nadruk op het tijdperk na de groei en de nieuwe mogelijkheden in dat tijdperk. Postgroei benadrukt dat we in de toekomst in materiële zin minder zullen consumeren, maar dat dit samen kan gaan met meer welvaart, meer vrije tijd, meer levensgeluk en een betere gezondheid.
Postgroei voor bedrijven
Het invoeren van een eerlijke heffing op consumptie kan bedrijven in Nederland kansen bieden. Bedrijven kunnen nieuwe producten ontwikkelen met een zo laag mogelijke milieu-impact. Omdat deze nieuwe bedrijfsstrategieën vanwege de heffing rendabel zijn, ontstaat er voor bedrijven een win-winsituatie: ze zijn in staat om met de nieuwe bedrijfsstrategieën in het heden een gezond rendement te maken en gelijktijdig om een concurrentievoordeel op te bouwen voor de toekomst.
Het is volgens de schrijvers niet nodig om op Europa te wachten. Anders dan bij andere milieumaatregelen ontstaat er geen ongelijk speelveld. De kernmaatregel is juist een belangrijk middel om de economie sneller en effectiever te verduurzamen én het verdienvermogen van Nederland te versterken.
Meer weten?
In ‘Er is leven na de groei’ is verder aandacht voor de gevolgen voor werk en zekerheid, de landbouw, energie en mobiliteit en de zorg.
Meer weten of lezen?
- Sufficiency: Onderzoek en advies rondom brede welvaart naar een gelukkiger Nederland dat binnen de draagkracht van de aarde leeft.
- Justenough.nl: Voor consumenten en burgers. Een krachtig collectief dat helpt een einde te maken aan de uitputting van mens en aarde.